Kompleksowa rekultywacja zwiększająca bioróżnorodność
Istota kierunku
Na terenach zdegradowanych konieczne jest przeprowadzania działań rekultywacji i remediacji. Kompensacja negatywnych zjawisk związanych z procesami społeczno-gospodarczymi, w tym intensywną działalnością gospodarczą może w pewnym zakresie być realizowana poprzez wsparcie rozwoju różnorodności biologicznej. Często niezbędna jest wieloletnia sukcesja przyrodnicza w celu przywrócenia równowagi ekologicznej. Istotnym działaniem z zakresu rekultywacji zwiększającej różnorodność biologiczną ma zalesianie z uwzględnianiem zdolności asymilacji przez poszczególne gatunki drzew. Ponadto zalesianie oraz wsparcie rozwoju różnorodności biologicznej poprzez rozwój tzw. błękitno-zielonej infrastruktury (BZI) ma istotne znaczenie zakresu mitygacji i adaptacji do zmian klimatu. Mianem BZI określa się wielofunkcyjną sieć terenów pokrytych roślinnością lub/i wodami, a także różnorodne rozwiązania bazujące na funkcjach przyrodniczych (np.: zielone ściany, zielone dachy, ogrody deszczowe).
Jaki stan?
ONE charakteryzuje się największymi w Polsce i jednymi z największych w Europie przekształceniami litosfery. W wyniku działań górniczych związanych z eksploatacją złóż węgla brunatnego z Pola Bełchatów oraz Pola Szczerców powstała tzw. odkrywka. Wyrobisko ma długość 18,0 km i głębokość 250,0-280,0 m, a zwałowisko zewnętrzne ma formę nasypu o wysokości dochodzącej do 180 m. Przekształcenia krajobrazu związane z: powstaniem wyrobisk oraz zwałowisk zewnętrznych, wylesieniami, wyłączeniami znacznych obszarów z rolniczego użytkowania oraz ingerencją w system hydrograficzny (przesunięcia koryt niektórych cieków) oraz infrastrukturą techniczną na terenie górniczym, są znaczną dominantą przestrzenną nie tylko w skali całego regionu, ale również kraju. Skutki negatywnego oddziaływania eksploatacji węgla brunatnego na środowisko przyrodnicze są odczuwalne zatem nie tylko w granicach powiatu bełchatowskiego, ale również na obszarach sąsiadujących. ONE charakteryzuje się znacznym udziałem terenów zdegradowanych i zdewastowanych wymagających rekultywacji. Obszar wykonanych dotychczas prac rekultywacyjnych na zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców objął łączną powierzchnię 465,0 ha (419,4 ha zalesienia, 45,6 ha zadarnianie). Na zwałowisku wewnętrznym Pola Szczerców prowadzone jest wstępne formowanie terenu (wierzchowiny docelowej zwałowiska) po zachodniej stronie wyrobiska Pola Szczerców. Część zwałowiska wewnętrznego Pola Bełchatów wokół zbiorników popiołowych została zrekultywowana w kierunku leśnym, co ma pozwolić na przywracanie wartości przyrodniczych i użytkowych.
W celu przeciwdziałania erozji wodnej na skarpach stosowane są pasy ochronne ze sztucznej darni. W granicach ONE po roku 2010 roku obserwuje się trend rozwoju terenów objętych BZI, jednak ich udział jest poniżej średniej dla województwa (6,0%) oraz kraju (4,8%). Na nieco wyższym poziomie kształtują się wartości udziału terenów zieleni w miastach powiatów pajęczańskiego i radomszczańskiego (1,9% i 2%). Najlepiej pod tym względem wypada powiat wieluński (6,2%), bełchatowski (3,2%) oraz powiat piotrkowski grodzki (3,5%).
Jaka przyszłość?
Na terenie bezpośrednich przekształceń do zagospodarowania leśnego w ramach procesu rekultywacji ma zostać przekazane ok. 5500 ha. W efekcie przedsiębiorstwo Lasy Państwowe w końcowym bilansie zyskać mają ok. 2,5 tys. – 3 tys. ha gruntów pogórniczych zrekultywowanych dla leśnictwa. Kierunkowa transformacja w zakresie budowy gospodarki neutralnej dla klimatu obejmować ma ponadto ustanowienie w jego części enklawy ekologicznej. Dwa wyrobiska poeksploatacyjne mają zostać zrekultywowane w kierunku wodnym. W efekcie inwestycji powstałby unikatowy krajobraz z dwoma dużymi zbiornikami wodnymi o głębokości ok. 100 m i łącznej powierzchni 3972,1 ha (wraz ze strefami plażowymi: Pole Bełchatów 1584,8 ha oraz Pole Szczerców 2387,3 ha). Teren wokół zbiorników ma zostać zagospodarowany na nowoczesny kompleks wypoczynkowy. Napełnianie wodą wyrobiska końcowego zaplanowano na lata 2051-2069.