Bądźmy ECO

Sprawiedliwa transformacja

Przyszłość Regionu węglowego

1

Nowoczesna edukacja, innowacyjność i przedsiębiorczość

Istota kierunku

Kapitał ludzki stanowi główną przewagę konkurencyjną każdej JST. Sukces ONE tkwi zatem w wykształconych i przedsiębiorczych mieszkańcach. Współcześnie ogromne znaczenie ma ponadto elastyczność i innowacyjność na rynku pracy. Wysoki poziom kapitału ludzkiego wiąże się z możliwością zapewnienia kadr dla nowoczesnej gospodarki. Istotnym warunkiem rozwoju i jakości kapitału ludzkiego jest poziom wykształcenia.

Jaki stan?

Na terenie ONE działają 4 oddziały uczeni wyższych – po 2 w Bełchatowie oraz Piotrkowie Trybunalskim. Ze szkół niższych szczebli działa 168 szkół podstawowych, 46 szkół średnich kształcenia ogólnokształcącego, 26 techników i 28 szkół zawodowych. Na uwagę zasługuje Technikum Nowoczesnych Technologii w Kleszczowie, które w ogólnopolskim Rankingu Liceów i Techników Perspektywy 2021 zajęło 1. miejsce w kraju. Pomimo dużego zróżnicowania kierunków nauczania, oferta kształcenia w szkołach ponadpodstawowych województwa jest niedopasowana do potrzeb regionalnego i lokalnych rynków pracy. Istnieje zatem potrzeba udziału lokalnych firm w procesie kształcenia umiejętności zawodowych. Grupa Kapitałowa PGE planuje w trwającej dekadzie realizację szeregu przedsięwzięć o charakterze inwestycyjno-systemowym, które pozwolą zmniejszyć skalę luki zatrudnienia w regionie powstałą wraz z wygaszeniem pracy Kopalni i Elektrowni w Bełchatowie. Są to m.in. projekty związane z rozwojem odnawialnych źródeł energii, jak i z zakresu rekultywacji i remediacji terenu. Ważną inwestycją jest budowa Centrum Rozwoju Kompetencji w Rogowcu, które zostało otwarte w 2021 roku.

Jaka przyszłość?

W kontekście zapewnienia kadr dla nowoczesnej gospodarki kluczowe staje się zwiększanie odsetka osób posiadających umiejętności cyfrowe. Istotne jest także wsparcie rozwoju edukacji przez całe życie akcentującej umiejętności i zdolności do elastycznego przekwalifikowywania się. Szansą na rozwój ONE mogą być dobrze uzbrojone strefy inwestycyjne, przyciągające inwestorów, zwłaszcza z sektorów zeroemisyjnych, GOZ, BPO, IT tworzących nowe miejsca pracy. Cyfryzacja przedsiębiorstw jest istotną kwestią w kontekście dyfuzji innowacji. Technologie informacyjno-komunikacyjne będą odgrywać niezwykle ważną rolę w procesie adaptacji gospodarki ONE do wymogów czwartej generacji przemysłu. Kluczowe jest ponadto uruchamianie powiązań sieciowych i budowanie przewagi konkurencyjnej w oparciu o firmy rodzinne i lokalnych inwestorów.

2

Aktywne i zaangażowane w życie regionu lokalne społeczności

Istota kierunku

Rozwój współczesnych miast coraz wyraźniej opiera się o aktywne społeczeństwo obywatelskie. Tym samym wizja rozwoju regionu wypracowana powinna być w trybie partycypacyjnym. Niezbędny jest dialog z mieszkańcami, który wpływa na lepsze rozpoznanie potrzeb społecznych i lepszą alokację zasobów. Kolejny istotny kontekst to ukierunkowanie na młode pokolenie, myślenie o rozwoju nie w kategoriach kadencji/jednego pokolenia. Ważny jest zatem rozwój zorientowany na przyszłość, nie na teraźniejszość widzianą głównie z perspektywy wykorzystywania obecnych zasobów bez oceny konsekwencji w przyszłości. W rozwoju silnego regionu kluczowe jest budowanie partnerstw i sieciowanie rozmaitych partnerów lokalnych. Ważne uwarunkowania dla tak rozumianego rozwoju tworzy szeroko rozumiana edukacja i aktywizacja społeczna oraz systematyczne budowanie więzi z młodym pokoleniem. Warto, aby młodzi byli ambasadorami zmiany – czuli więź z regionem i utożsamiali się z nim. Jest to szczególnie ważne w obliczu depopulacji. Potrzebna jest także systematyczna, przemyślana edukacja na temat zmian klimatu w kontekście uwarunkowań lokalnych.

Jaki stan?

Województwo łódzkie charakteryzuje się niskim poziomem zaufania społecznego i zdolności do współpracy. Mieszkańcy województwa deklarują zaufanie do innych osób na poziomie 78% (12. miejsce w kraju), wskaźnik poziomu zaufania do sąsiadów wynosi 69% i jest to najniższy wskaźnik wśród wszystkich województw, a wskaźnik zaufania do nieznajomych kształtuje się na poziomie 30% (14. miejsce w kraju). Można zakładać, że podobna sytuacja tj. niski poziom zaufania społecznego występuje na terenie ONE. Udział organizacji w ogólnej liczbie organizacji w województwie wskazują na niski poziom rozwoju kapitału społecznego. Znajduje to również odzwierciedlenie w poziomie rozwoju sektora organizacji pozarządowych. W 2020 r. na terenie ONE zarejestrowano 1358 fundacji, stowarzyszeń oraz organizacji społecznych w sektorze prywatnym, wpisanych do rejestru REGON, co stanowiło 15,4% ogółu organizacji w województwie (8795). Najwięcej tego typu podmiotów znajdowało się w Piotrkowie Trybunalskim – 220, zaś najmniej w Dobryszycach (9). Ponadto w 2020 r. funkcjonowało 11 przedsiębiorstw społecznych z 78 działających w województwie, w tym 5 w powiecie bełchatowskim oraz po 3 w powiecie radomszczańskim i Piotrkowie Trybunalskim. Podtrzymywaniu tradycji regionalnych na Obszarze Transformacji sprzyja aktywność społeczna, która przejawia się m.in. w działalności stowarzyszeń i organizacji, w tym Kół Gospodyń Wiejskich (ogółem 206, w tym 33 w gm. Wola Krzysztoporska, pow. piotrkowski oraz 22 w gm. Bełchatów) i Lokalnych Grup Działania (4 regionalne i 1 ościenna). Organizacje te tworzą ważne środowisko dla kultywowania różnorodnych przejawów tradycji (działalność twórców ludowych, tradycyjne produkty regionalne), które mogą stanowić bazę dla rozwoju turystyki i przemysłów kreatywnych. O zasobności kapitału społecznego świadczą oddolne przejawy samoorganizowania się ludzi i zaangażowania obywateli.

Jaka przyszłość?

Poprawy sytuacji w zakresie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w regionie upatrywać można w rosnącej świadomości samych mieszkańców. Kluczowe jest natomiast zapewnienie przez JST warunków rozwoju sektora działalności obywatelskiej, zarówno grup formalnych, w tym różnych organizacji pozarządowych, jak i pojedynczych mieszkańców. Ważne jest, sprzyjające integracji lokalnej, tworzenie przestrzeni publicznych oraz infrastruktury aktywizacji obywatelskiej m.in. dedykowanych tym celom centrów aktywności lokalnej. Integracji mieszkańców sprzyja ponadto organizacja imprez regionalnych.

W perspektywicznym myśleniu o rozwoju regionu nie może zabraknąć działań w kierunku integracji międzypokoleniowej, w tym budowania więzi z młodym pokoleniem. i tworzeniem dla niego przyjaznych warunków życia i możliwości wpływania na kierunki rozwoju regionu.

3

Efektywność energetyczna

Istota kierunku

Kluczowym elementem procesu transformacji jest poprawa efektywności energetycznej, dla której cel ustanowiony został na poziomie 32,5% do 2030 roku. Fala zmniejszania zużycia energii w Europie ma objąć budynki sektora publicznego. Każdego roku 3% tych budynków ma być poddawanych procesowi termomodernizacji. Komisja Europejska (KE) ogłaszając w październiku 2020 r. strategię na rzecz fali renowacji budynków podkreślała, że budynki odpowiadają za ok. 40 proc. zużycia energii w UE i 36% emisji gazów cieplarnianych z sektora energii. Budynki odpowiadają też za ok. 50% wydobycia i zużycia zasobów oraz za ponad 30% wszystkich odpadów wytwarzanych rocznie w UE. W połowie ubiegłego roku w pakiecie Fit for 55 (Gotowi na 55) wskazano unijny cel redukcji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 r. w porównaniu z rokiem 1990. Do tego potrzebne jest m.in. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych z budynków o 60%, ich zużycia energii końcowej – o 14%, a zużycia energii na ogrzewanie i chłodzenie – o 18%. Na początku marca ogłosiła ona plan REPowerEU, który ma pozwolić na stopniowe uniezależnienie się UE od paliw kopalnych z Rosji na długo przed 2030 r. Przewiduje on dywersyfikację dostaw gazu na pochodzące z innych państw – dzięki rurociągom oraz LNG, a także zwiększenie produkcji wodoru i biometanu. Jednocześnie zauważyć należy, że w długim okresie przejście na gosp. niskoemisyjną przyniesie niższe koszty funkcjonowania gosp. i większe bezpieczeństwo energetyczne. Ambicje klimatyczne UE rosną – dążą one w kierunku ustalenia daty neutralności klimatycznej na 2045 rok i wzrostu udziału OZE – cel na 2030 (40%), stary cel 32%, obecny udział 19,7%.

Jaki stan?

Na obszarze OT jest niska i niezadowalająca jakość powietrza atmosferycznego związana przede wszystkim z emisją punktową, ale również powierzchniową i liniową. Jednym z kluczowych wyzwań OT jest niska jakość powietrza powodowana głównie przez niską emisję. Łódzkie zajmowało 5. miejsce w Polsce pod względem zużycia węgla kamiennego w gospodarstwach domowych ogółem w kraju. Niekorzystny wpływ na jakość powietrza ma również emisja punktowa, w której kształtowaniu decydującą rolę odgrywa Elektrownia Bełchatów (ponad 86% CO2, ponad 80%SOX, 75% NOX w emisji punktowej województwa łódzkiego). Źródłem znaczącej emisji punktowej są także inne zakłady – Cementownia „WARTA” S.A. w Działoszynie i energetyczne (w Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku, Wieluniu). Na OT funkcjonują wszystkie rodzaje OZE (171,5 MW), a planowane inwestycje zwiększą udział OZE w całkowitym zużyciu energii. Zwiększenie efektywności energetycznej poprzez działania termomodernizacyjne i wprowadzające rozwiązania energooszczędne pozwolą na dalsze ograniczanie niekorzystnych dla klimatu zjawisk oraz przybliżenie OT do osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 r. Na OT występuje emisja powierzchniowa (tzw. niska emisja) związana ze spalaniem paliw stałych w paleniskach domowych oraz związana z terenami zwartej zabudowy, w tym osiedlami budownictwa jednorodzinnego, zwłaszcza w Bełchatowie, Działoszynie, Pajęcznie, Szczercowie, Wieluniu, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku, Zelowie. Problemem zaobserwowanym na Obszarze Transformacji jest również niski standard mieszkań. W 2018 r. aż 16,2% mieszkań nie było wyposażonych w łazienkę (łódzkie 14,3%, Polska 8,5%), zaś blisko 1/4 nie posiadało centralnego ogrzewania (łódzkie 22,5%, Polska 17,6%).  Szczególnie trudna sytuacja widoczna jest w gminach wiejskich, gdzie łazienki nie ma w 25,7% mieszkań. Niesie to konieczność zwiększenie efektywności energetycznej poprzez kompleksową termomodernizację budynków, w tym wymianę źródeł ciepła na zeroemisyjne lub przyłączenie do sieci ciepłowniczej. Wykorzystywanie przez sektor komunalno-bytowy do produkcji ciepła przede wszystkim węgla kamiennego i niska efektywność energetyczna budownictwa mieszkaniowego, powodują konieczność termomodernizacji i wprowadzania proekologicznych rozwiązań w zakresie ciepłownictwa (np. pompy ciepła). Sieci ciepłownicze będą rozwijane głównie w kierunku zaopatrzenia w energię z OZE, szczególnie w Bełchatowie obsługiwanym w całości przez przewidzianą do wyłączenia ELB, zaś centralnego ogrzewania aż w 35,8%.

Jaka przyszłość?

Miasta nie mają standardów w zakresie np. wykorzystania materiałów rozbiórkowych czy oszczędnego budownictwa. Nie ma ponadto strategii termomodernizacyjnych czy szczegółowych celów w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Przyszłość to efektywność energetyczna.

4

Inteligentna energetyka rozproszona bazująca na OZE

Istota kierunku

Odnawialne źródła energii stanowią alternatywę dla paliw kopalnych i przyczyniają się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Dywersyfikacja źródeł energii wpływa na wzrost suwerenności energetycznej i zmniejszanie zależności od niepewnych i niestabilnych rynków paliw kopalnych, zwłaszcza ropy i gazu. Unijne prawodawstwo dotyczące promowania odnawialnych źródeł energii znacznie ewoluowało w ostatnich piętnastu latach. Najnowsza wersja pakietu energetyczno-klimatycznego zaproponowana została w ramach ‘Fit for 55’. Jest to pakiet zmian legislacyjnych, który KE ogłosiła w połowie lipca 2021 roku. Wyraża on rosnące ambicje klimatyczne, które mają doprowadzić do ograniczenia emisyjność gospodarki europejskiej o co najmniej 55% do 2030 roku. Za 75% emisji w UE odpowiadają produkcja i zużycie energii, dlatego też przyspieszenie przejścia na bardziej ekologiczny system energetyczny ma zasadnicze znaczenie. Poziom docelowy udziału OZE do 2030 r. ma wynieść 40%., przy obecnym udziale 19,7%. Do końca dekady łączne koszty realizacji Pakietu ‘Fit for 55’ na terenie UE maja wynieść ok. 5 bln Euro. Jednocześnie zauważyć należy, że w długim okresie przejście na gospodarkę niskoemisyjną przyniesie niższe koszty funkcjonowania gospodarki i większe bezpieczeństwo energetyczne.

Jaki stan?

W ciągu ostatniej dekady obserwuje się w Polsce zdecydowany przyrost mocy OZE.

W energetyce rozproszonej odnotowuje się szczególny przyrost mocy w fotowoltaice – na koniec 2021 roku było to z 7,9 MW do 7,67 GW. Na terenie ONE funkcjonują wszystkie rodzaje OZE, a łączna moc zainstalowana w 202 działających instalacjach wyniosła na koniec 2021 roku (364,7 MW). Udział poszczególnych źródeł jest odmienny niż średnia dla kraju. W instalacjach wykorzystujących energię wiatru moc zainstalowana wynosi 319,23 MW, co stanowi 87,5%. Najwięcej instalacji wiatrowych skupionych jest w gminach: Kamieńsk, Rusiec, Czarnożyły. Kolejno instalacje wykorzystujące energię promieniowania słonecznego stanowią 11,6% z mocą zainstalowaną 42,2 MW. Zdecydowanie mniejszy udział dotyczy instalacji wykorzystujących biogaz (w gminach Konopnica – biogazownia rolnicza i Radomsko na składowisku odpadów) oraz hydroenergię w oparciu o niewielkie kaskady wodne zlokalizowane w gminach: Szczerców, Działoszyn i Widawa. Udział i moc zainstalowana tych źródeł OZE wynosi odpowiednio 0,7% (2,66 MW) i 0,1% (0,5 MW). W ramach ponadlokalnych strategii rozwoju OZE Gmina Rząśnia wspólnie z gminami: Sulmierzyce, Kiełczygłów, Szczerców i Spółką Rerpetum Energia zawarła porozumienie dotyczące powołania klastra energii o nazwie „Klaster OZE Energia Dla Regionu”. Połowa sieci średniego napięcia ONE ma powyżej 40 lat, wiek sieci wysokiego napięcia waha się od 20 do 30 lat, a w powiecie bełchatowskim ponad 40 lat ma ok. 70% sieci.

Jaka przyszłość?

Czas wstrzemięźliwości w rozwoju OZE w Polsce minął i jest to sektor gospodarki, który może być wehikułem gospodarki. Badanie UE Science Hub z kwietnia 2021 roku wskazało, iż potencjał wzrostu poszczególnych OZE dla Polski do 2030 roku wynosi: biogazownie o 660%, energii solarnej o 371%, pomp ciepła o 195%, biomasy o 7,7%. Wskazano istotny przyrost mocy w źródłach energetyki rozproszonej obserwuje się w fotowoltaice. Dalsze średnie przyrosty mocy do 2030 roku prognozowane są na poziomie 2 GW rocznie. Scenariusze zakładają, że do 2030 roku skumulowana moc zainstalowana w fotowoltaice może wynieść nawet 28,5 GW. Rozwój OZE, w tym rynek fotowoltaiczny utrzyma dynamikę rozwoju m.in. dzięki szybkiemu przyrostowi mocy u prosumentów biznesowych, w tym na farmach fotowoltaicznych. Jednak rozwój OZE ogranicza sieć dystrybucji. Niezbędna jest rewizja systemu zarządzania energią – źródła wytwórcze to nie wszystko. Istnieje zatem konieczność przebudowy sieci wysokiego, średniego i niskiego napięcia w kierunku likwidacji barier technicznych ograniczających możliwości produkcyjne istniejących elektrowni i stworzenia warunków do przyłączenia nowych mocy wytwórczych OZE. Problemem jest bowiem utrzymanie odpowiedniego standardu starzejącej się infrastruktury. Przyszłością są magazyny energii oraz klastry energii i spółdzielnie energetyczne, które przyczyniłyby się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego.

5

Retencja i dostępność do zasobów wody

Istota kierunku

Polska jest jednym z najbardziej ubogich w wodę krajów UE. Zagrożenia wodne są pochodną procesów zarówno antropogenicznych, jak i naturalnych. Do głównych presji niezwiązanych z działalnością człowieka zalicza się niską zasobność wód naszego kraju ok. 1800 m3/rok/ osobę, a w okresach suszy nawet około 1000 m3/rok/per capita (Zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce 2018). Zauważyć ponadto należy, że w przypadku ONE stan zasobów wody jest jeszcze gorszy niż sytuacja ogólnopolska. Antropogeniczny wpływ zmian klimatu potęgowany jest dodatkowo niewłaściwą gospodarką przestrzenną, w tym zwłaszcza zajmowaniem terenów zalewowych, wzrostem powierzchni obszarów nieprzepuszczalnych i zwiększeniem współczynnika odpływu wód. Zmiany użytkowania gruntów powodują obniżenie poziomu wód gruntowych. W Polsce powszechnie spotykane są problemy związane z niedostateczną jakością wody oraz zagrożeniem nieosiągnięcia standardu dobrego stanu wód wymaganego przez ramową dyrektywę wodną.

Jaki stan?

ONE posiada położenie wododziałowe pomiędzy dorzeczami rzek Wisły i Odry. Charakteryzuje się dużą ilością małych cieków o stosunkowo niedużych przepływach i niewielkich zlewniach, z bardzo małymi zdolnościami retencyjnymi. Wieloletnia eksploatacja górnicza spowodowała negatywne skutki środowiskowe – przekształcenia powierzchni ziemi, gleb, wód i krajobrazu. Budowa odkrywki wiązała się ze znaczną wycinką lasów, wyłączeniem terenów z rolniczego użytkowania, przełożeniem koryt rzek. W konsekwencji złożonych przekształceń powstał lej depresyjny o powierzchni 482 km2 w rejonie odkrywkowej kopalni węgla brunatnego Bełchatów i Szczerców. System odwadniania odkrywki spowodował zanik przypowierzchniowych poziomów wodonośnych oraz obniżenie pierwotnego zwierciadła wód podziemnych. Ponadto zjawisko deficytu wód pogłębiane jest w konsekwencji niskiej lesistości i małą zdolnością retencyjną zlewni. Znaczna część ONE narażona jest na występowanie susz różnego typu, w tym atmosferycznej, hydrologicznej, hydrogeologicznej, rolniczej określanych jako silne i ekstremalne. W wyniku rozwoju działalności górniczo-energetycznej powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji, zwłaszcza w ONE, plasuje województwo łódzkie na trzecim miejscu w kraju. Podczas budowy kopalni wykarczowano kilkaset hektarów lasów, wyłączono duże obszary z rolniczego użytkowania, dokonano przełożenia koryt rzecznych Widawki i Krasówki, a odwadnianie odkrywki spowodowało powstanie leja depresji. O skali przekształceń świadczy fakt, że do utrzymania wysokiego poziomu wydobycia rocznie średnio zdejmuje się ponad 120 mln m³ nadkładu i wypompowuje ok. 270 mln m³ wody. W ramach gospodarki wodnej w 2021 roku w województwie łódzkim piętrzono wodę na 225 obiektach w ramach retencji korytowej. Ponadto wody powierzchniowe są silnie zanieczyszczone. Zły stan większości rzek wynika z ich niskiego stanu lub potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki komunalne i przemysłowe ze źródeł punktowych, ponadto zanieczyszczenia obszarowe (spłukiwane opadami z terenów zurbanizowanych i rolnych) oraz liniowe (pochodzenia komunikacyjnego). Ponadto systemy kanalizacyjne, mimo systematycznego zwiększania długości sieci, nadal pozostają niewystarczająco rozbudowane, zwłaszcza na obszarach wiejskich, a nieoczyszczone ścieki są znaczącym źródłem zanieczyszczeń środowiska, w tym wód, zarówno powierzchniowych jak i podziemnych. Problem zanieczyszczeń wód pogłębia brak kanalizacji w gminach Kiełczygłów i Nowa Brzeźnica. W gminach Działoszyn oraz Kleszczów odnotowuje się znaczne ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych, odpowiednio 4717 oraz 3349 dam3 rocznie przy średniej dla gmin ONE na poziomie 285 dam3 rocznie. W zakresie działań oszczędzania wody na terenie Kopalni „Bełchatów” prowadzony jest odzysk wód pompowanych przez studnie odwodnienia wgłębnego. W celu ograniczenia zużycia wody i ilości odprowadzanych ścieków, wody technologiczne są wykorzystywane ponownie do odżużlania i uzupełniania strat w obiegu hydroodpopielania w zamkniętych obiegach wewnętrznych i nie są odprowadzane do wód.

Jaka przyszłość?

Deficyt wody i związane z nim zjawisko suszy nasilają się w związku ze zmianami klimatu. Prowadzą także do zwiększenia częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych. Oszczędzanie i retencja wody wymaga wzmożonych działań. Chodzi tu m.in. o rozwój naturalnych form zatrzymywania wody, w tym ochronę i rehabilitację strumieni, rzek, stawów i mokradeł, a także o redukcję powierzchni nieprzepuszczalnych. Łączenie terenów zieleni z terenami retencji wód opadowych (błękitno‑zielona infrastruktura) zmniejsza skutki deszczy nawalnych i ryzyko powodzi błyskawicznych, pozwalając wykorzystywać zgromadzoną wodę do łagodzenia suszy i wysokich temperatur. Działania w tym zakresie należy podejmować przy aktywnym włączeniu mieszkańców i potraktowaniu ich jako ważnych aktorów nowocześnie pojmowanej retencji. Niezbędne jest nowe podejście do infrastruktury technicznej, która powinna być modernizowana i rozwijana z założeniem dostosowania procesu jej projektowania, konstrukcji i eksploatacji do zmieniających się warunków klimatycznych. Ponadto zasoby wód podziemnych powinny być traktowane jako zasoby strategiczne. Oznacza to, że powinny być przede wszystkim zabezpieczane na potrzeby zaopatrzenia w wodę ludności oraz dla gałęzi gospodarki wymagających wody wysokiej jakości. Niezbędne jest ponadto zamykanie obiegów wody. W szczególności w przemyśle, w tym w energetyce istnieją duże możliwości i wykorzystania tzw. wody technologicznej. Prognozy sytuacji wodnej w ONE nie są dobre.

W 2025 roku wielkość leja depresyjnego ma osiągnąć zasięg ok. 390 km2. Według prognoz w przypadku podjęcia prac rekultywacyjnych w kierunku wodnym w odkrywce „Bełchatów”, zbiornik wodny zostałby zalany w 2062 roku. Z kolei proces odbudowy stosunków wodnych nastąpi nie wcześniej niż w 2080, a nawet 2090 roku . Obecnie Polska magazynuje wodę w zbiornikach retencyjnych na poziomie ok. 4 mld m3, co stanowi tylko ok. 6,5% objętości średniorocznego odpływu rzecznego. Tymczasem warunki fizyczne i geograficzne Polski stwarzają możliwości retencjonowania na poziomie ok. 15%. Systemowej poprawy upatruje się w związku z realizacją działań w ramach ‘Programu Rozwoju Retencji na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030’. Zakłada on budowę zbiorników, które pozwolą na zwiększenie o ponad połowę ilość magazynowanej obecnie wody. Ponadto w ramach działań programu STOP SUSZY! Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie uruchomiło program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych, który wykorzystuje tzw. retencję korytową. Program zakłada poprawę zdolności retencyjnych rzek, kanałów oraz obiektów melioracyjnych, przy użyciu jazów, przepusto-zastawek i innych urządzeń.

6

Gospodarka o obiegu zamkniętym

Istota kierunku

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) jest to model gospodarki, w którym wartość wytworzonych produktów i materiałów jest utrzymywana tak długo, jak jest to możliwe. Celem tworzenia zamkniętych pętli procesów jest zmniejszanie wykorzystania wszystkich zasobów, w tym wody i energii. Ważnym kierunkiem GOZ są miejskie centra energii wpisujące się w szeroko rozumiane sieciowanie podmiotów i różnorodnych branż w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i zasobooszczędnej. Na potrzebę GOZ wskazują alarmujące dane dotyczące zużycia światowych zasobów. Wskaźnik wzrostu zużycia zasobów wykorzystywanych w procesach społeczno-gospodarczych w ciągu ostatnich 50 lat uległ potrojeniu. Zgodnie z danymi ‘Circularity Gap Report 2022’ zdecydowana większość gospodarki światowej tj. ok. 92% tkwi wciąż w modelu gospodarki linearnej. Zamknięcie obiegów w wykorzystaniu zasobów jest jedną z osi polityki UE.

Jaki stan?

Działania wpisujące się w rozwój GOZ na terenie ONE są bardzo ograniczone. Podstawowe dane charakteryzujące procesy cyrkularne wskazują, iż (dane za 2019 rok):

  • ponownie wykorzystywane ścieki przemysłowe stanowiły zaledwie 0,1% ścieków odprowadzanych z jednego podmiotu gospodarczego w gminie Działoszyn (łódzkie 1,6%; Polska 1,4%);
  • wykorzystanie osadów wytwarzanych w przemysłowych oczyszczalniach ścieków (w rolnictwie i przy rekultywacji terenów) osiągało poziom ok. 21,4% (łódzkie 12%; Polska 6%);
  • udział odpadów odzyskanych w ogólnej ilości odpadów wytworzonych wyniósł 1,7% (łódzkie 5,5%; Polska 20,5%);
  • udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w ogólnej masie zebranych odpadów osiągnął poziom 33,3% (łódzkie 32,6%; Polska 31,2%).

Kopalnia Bełchatów, która prócz wydobycia węgla brunatnego, stanowiącego surowiec do produkcji energii w Elektrowni Bełchatów, równolegle zagospodarowuje kopaliny towarzyszące złożu węgla, prowadząc sprzedaż piasków, żwirów, kruszyw i iłów. Część kopalin jest także selektywnie eksploatowana i składowana, służąc m.in. jako baza surowcowa dla przedsięwzięć inwestycyjnych Kopalni. Na bazie kredy jeziornej i węgla brunatnego z pola Bełchatów wytwarzane są ekologicznie czyste, tanie nawozy mineralne. Na terenie Kopalni prowadzony jest także odzysk wytwarzanych odpadów wydobywczych z Zakładu Produkcji Kruszyw w Chabielicach oraz osadów ściekowych z oczyszczalni. Elektrownia zabezpiecza gospodarcze wykorzystanie pełnowartościowych, ubocznych produktów spalania węgla  tj. popiołów lotnych i żużli oraz produktów powstających w procesie odsiarczania spalin – gipsów. Popioły i żużle wykorzystywane są przez przedsiębiorców m.in. do produkcji cementów i betonów, w drogownictwie oraz do rekultywacji terenów. Gips syntetyczny o właściwościach zbliżonych do gipsu naturalnego wykorzystywany jest m.in. w produkcji płyt kartonowo-gipsowych, spoiw budowlanych, tynków i mas szpachlowych (Knauf Bauprodukte Rogowiec).

Jaka przyszłość?

W celu tworzenia systemowych rozwiązań GOZ pożądanym kierunkiem jest rozwój współpracy pomiędzy JST, spółkami komunalnymi oraz pomiotami gospodarczymi. Wzorcowe procesy mogą zostać zainicjowane przez samorządy uruchamiając procesy i inwestycje ukierunkowane na zasobooszczędność i niskoemisyjność procesów gospodarczo-społecznych. Niezbędne są także systemowe rozwiązania dotyczące m.in. gospodarki odpadami. Wskazane jest uruchomienie różnorodnych bodźców rozwoju GOZ (społecznych, ekonomicznych, finansowych, organizacyjnych) od początku procesu Sprawiedliwej Transformacji w celu wykorzystania wielu jego potencjałów. Rozwój GOZ w ONE wskazany został jako jeden z priorytetowych kierunków w TPST.

7

Kompleksowa rekultywacja zwiększająca bioróżnorodność

Istota kierunku

Na terenach zdegradowanych konieczne jest przeprowadzania działań rekultywacji i remediacji. Kompensacja negatywnych zjawisk związanych z procesami społeczno-gospodarczymi, w tym intensywną działalnością gospodarczą może w pewnym zakresie być realizowana poprzez wsparcie rozwoju różnorodności biologicznej. Często niezbędna jest wieloletnia sukcesja przyrodnicza w celu przywrócenia równowagi ekologicznej. Istotnym działaniem z zakresu rekultywacji zwiększającej różnorodność biologiczną ma zalesianie z uwzględnianiem zdolności asymilacji przez poszczególne gatunki drzew. Ponadto zalesianie oraz wsparcie rozwoju różnorodności biologicznej poprzez rozwój tzw. błękitno-zielonej infrastruktury (BZI) ma istotne znaczenie zakresu mitygacji i adaptacji do zmian klimatu. Mianem BZI określa się wielofunkcyjną sieć terenów pokrytych roślinnością lub/i wodami, a także różnorodne rozwiązania bazujące na funkcjach przyrodniczych (np.: zielone ściany, zielone dachy, ogrody deszczowe).

Jaki stan?

ONE charakteryzuje się największymi w Polsce i jednymi z największych w Europie przekształceniami litosfery. W wyniku działań górniczych związanych z eksploatacją złóż węgla brunatnego z Pola Bełchatów oraz Pola Szczerców powstała tzw. odkrywka. Wyrobisko ma długość 18,0 km i głębokość 250,0-280,0 m, a zwałowisko zewnętrzne ma formę nasypu o wysokości dochodzącej do 180 m. Przekształcenia krajobrazu związane z: powstaniem wyrobisk oraz zwałowisk zewnętrznych, wylesieniami, wyłączeniami znacznych obszarów z rolniczego użytkowania oraz ingerencją w system hydrograficzny (przesunięcia koryt niektórych cieków) oraz infrastrukturą techniczną na terenie górniczym, są znaczną dominantą przestrzenną nie tylko w skali całego regionu, ale również kraju. Skutki negatywnego oddziaływania eksploatacji węgla brunatnego na środowisko przyrodnicze są odczuwalne zatem nie tylko w granicach powiatu bełchatowskiego, ale również na obszarach sąsiadujących. ONE charakteryzuje się znacznym udziałem terenów zdegradowanych i zdewastowanych wymagających rekultywacji. Obszar wykonanych dotychczas prac rekultywacyjnych na zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców objął łączną powierzchnię 465,0 ha (419,4 ha zalesienia, 45,6 ha zadarnianie). Na zwałowisku wewnętrznym Pola Szczerców prowadzone jest wstępne formowanie terenu (wierzchowiny docelowej zwałowiska) po zachodniej stronie wyrobiska Pola Szczerców. Część zwałowiska wewnętrznego Pola Bełchatów wokół zbiorników popiołowych została zrekultywowana w kierunku leśnym, co ma pozwolić na przywracanie wartości przyrodniczych i użytkowych.

W celu przeciwdziałania erozji wodnej na skarpach stosowane są pasy ochronne ze sztucznej darni. W granicach ONE po roku 2010 roku obserwuje się trend rozwoju terenów objętych BZI, jednak ich udział jest poniżej średniej dla województwa (6,0%) oraz kraju (4,8%). Na nieco wyższym poziomie kształtują się wartości udziału terenów zieleni w miastach powiatów pajęczańskiego i radomszczańskiego (1,9% i 2%). Najlepiej pod tym względem wypada powiat wieluński (6,2%), bełchatowski (3,2%) oraz powiat piotrkowski grodzki (3,5%).

Jaka przyszłość?

Na terenie bezpośrednich przekształceń do zagospodarowania leśnego w ramach procesu rekultywacji ma zostać przekazane ok. 5500 ha. W efekcie przedsiębiorstwo Lasy Państwowe w końcowym bilansie zyskać mają ok. 2,5 tys. – 3 tys. ha gruntów pogórniczych zrekultywowanych dla leśnictwa. Kierunkowa transformacja w zakresie budowy gospodarki neutralnej dla klimatu obejmować ma ponadto ustanowienie w jego części enklawy ekologicznej. Dwa wyrobiska poeksploatacyjne mają zostać zrekultywowane w kierunku wodnym. W efekcie inwestycji powstałby unikatowy krajobraz z dwoma dużymi zbiornikami wodnymi o głębokości ok. 100 m i łącznej powierzchni 3972,1 ha (wraz ze strefami plażowymi: Pole Bełchatów 1584,8 ha oraz Pole Szczerców 2387,3 ha). Teren wokół zbiorników ma zostać zagospodarowany na nowoczesny kompleks wypoczynkowy. Napełnianie wodą wyrobiska końcowego zaplanowano na lata 2051-2069.

8

Rolnictwo zrównoważone i regeneratywne

Istota kierunku

Rolnictwo zrównoważone i regeneratywne definiuje się jako system rolniczych zasad, które mają na celu utrzymanie wydajności produkcji rolnej, wzrost różnorodności biologicznej, przywrócenie i utrzymanie równowagi ekologicznej gleby przy poprawie usług ekosystemowych, w tym wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla. Rolnictwo wykorzystuje szereg rozwiązań samoregulacji na wzór ekosystemów naturalnych. Wpływa jednocześnie na wzrost bezpieczeństwa żywnościowego. Jest to zatem kierunek rolnictwa łączący wiele korzyści rozwojowych. Stanowi on element unijnej strategii ‘Od pola do stołu” oraz implementacji strategii na rzecz bioróżnorodności UE. Rolnictwo zrównoważone i regeneratywne przesuwa akcent z ilości produkowanej żywności na produkcję żywności o wysokich walorach odżywczych i niedegradującej środowiska. Rozwój rolnictwa zrównoważonego uwzględnia także działania zmniejszające zużycie wody, a zwłaszcza ograniczające jej marnotrawstwo. Jest to dość istotna kwestia w obliczu bardzo ograniczonych zasobów wodnych w Polsce i jeszcze niższą zasobność w wodę w regionie łódzkim.

Jaki stan?

Eksploatacja węgla brunatnego spowodowała wielkoskalową degradację środowiska. W efekcie działalności przemysłowej powstał lej depresyjny. Związane z nim zjawisko deficytu wód pogłębiane jest niską lesistością, małą zdolnością retencyjną zlewni oraz zmianami klimatu. ONE narażony jest na występowanie susz różnego typu, w tym atmosferycznej, hydrologicznej, hydrogeologicznej, rolniczej określanych jako silne i ekstremalne. Skutkiem tego zjawiska jest zmniejszenie przepływów w małych rzekach i ciekach, nieurodzaj oraz trudności rozwoju rolnictwa. Jednocześnie zasoby mineralne regionu tj. kreda jeziorna i węgiel brunatny z Pola „Bełchatów” są komponentem nawozów mineralnych mających zastosowanie w rolnictwie. Znaczenie rolnictwa w gospodarce ONE jest ograniczone. Biorąc pod uwagę wpływy z podatku rolnego w dochodach własnych gmin relatywnie odgrywa najwyższą rolę w następujących gminach: Czarnożyły (7,92%), Konopnica (7,73%), Strzelce Wielkie (5,84%), Nowa Brzeźnica (5,58%), Złoczew (5,09%). Z kolei powierzchnia użytków rolnych w powierzchni gminy największa jest w gminach: Ładzice (78%), Lgota Wielka (72,8%), Strzelce Wielkie (66,2%), Czarnożyły (65,5%). Co ciekawe ilość gospodarstw rolnych nie przekłada się na wpływy z podatku rolnego oraz powierzchnię użytków rolnych. Świadczy to o znacznym rozproszeniu użytków rolnych i relatywnie małej produkcji rolnej większości z nich. Najwięcej gospodarstw rolnych (pow. 2 tys.) znajduje się w następujących gminach: Wieluń, Widawa, Rozprza. Łączna powierzchnia użytków rolnych na terenie ONE wynosi 165067,1 ha w podziale na 22899 gospodarstw rolnych. W przypadku upraw rolnictwa ekologicznego łączna powierzchnia tych gospodarstw wynosi 2316,367 ha w podziale na 117 producentów. Rolnictwo najbardziej rozwinięte jest w gminie Dobryszyce, gdzie na powierzchni 466,97 ha działa 16 producentów rolnictwa ekologicznego.

Jaka przyszłość?

Rolnicy, przedsiębiorstwa rolno-spożywcze, leśnicy i społeczności wiejskie mają do odegrania ważną rolę w różnych obszarach tzw. Zielonej Transformacji w tym:

  • tworzenie zrównoważonego systemu żywnościowego w ramach strategii ‘Od pola do stołu’;
  • udział w strategii ochrony różnorodności biologicznej przez ochronę i zwiększenie różnorodności roślin i zwierząt w ekosystemie obszarów wiejskich;
  • przyczynianie się do działań na rzecz ochrony klimatu;
  • wspieranie nowej strategii leśnej przez ochronę i utrzymanie zdrowych lasów;
  • udział w realizacji planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń przez ochronę zasobów naturalnych takich jak woda, powietrze i gleba.

W przyszłości tereny poprzemysłowe mogą zostać wykorzystane do uprawy roślin w systemach hydroponicznych. Hydroponika jest bezglebową formą upraw roślin na pożywkach wodnych i roztworów soli mineralnych, umożliwiająca produkcję roślinną przy ograniczonych zasobach wody.

9

Atrakcyjna baza rekreacyjna i turystyczna

Istota kierunku

Sektor czasu wolnego jest jednym z bardziej rozwojowych w ramach sektora usług. Współcześnie coraz większą popularnością cieszy się spędzanie czasu wolnego w sposób aktywny na łonie przyrody. Kluczowe jest zatem przygotowanie atrakcyjnej i urozmaiconej infrastruktury skierowanej zarówno do mieszkańców, jak i turystów zewnętrznych. Proces rozwoju bazy rekreacyjno-turystycznej powinien zostać poprzedzony kompleksową rekultywacją i remediacją terenu poprzemysłowego. Rekultywacja rekreacyjno–wodna jest w ostatnim okresie kierunkiem cieszącym się dużym zainteresowaniem samorządów.

Jaki stan?

ONE charakteryzuje się stosunkowo niewielką powierzchnią obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. Udział obszarów prawnie chronionych jest na poziomie poniżej średniej dla województwa. Jednak na terenie ONE występują obszary cenne przyrodniczo i krajobrazowo nieobjęte ochroną prawną, których ustanowienie formami ochrony prawnej umożliwiłoby stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. Dziedzictwo kulturowe – w szczególności obszary cenne kulturowo i krajobrazowo, zabytki zlokalizowane w dolinach rzecznych. Na terenie ONE działają instytucje kultury, w tym muzea, skanseny, teatry, kina, domy kultury i biblioteki, które zapewniają urozmaiconą ofertę cyklicznych zajęć oraz okazjonalnych wydarzeń. W odwołaniu do historii regionu powstała ekspozycja PGE Giganty Mocy w MCK w Bełchatowie, która prezentuje zagadnienia związane z działalnością kopalni odkrywkowej i elektrowni. W 2015 r. Ekspozycja otrzymała prestiżowy certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Certyfikaty dla produktów turystycznych Regionalnej Organizacji Turystycznej Województwa Łódzkiego posiadają także Góra Kamieńsk oraz Nadwarciański Szlak Bursztynowy. Do zwiększenia atrakcyjności turystycznej obszaru przyczyniła się w dużym stopniu Góra Kamieńsk, „Park Adrenaliny, Góra Mocy” z wyciągiem narciarskim, torem saneczkowym i trasami rowerowymi, jedyny taki obiekt w Polsce Środkowej oraz SOLPARK w Kleszczowie z centrum sportowo-rekreacyjnym, konferencyjnym oraz potencjałem geotermalnym. Promocją lokalnej kultury i tradycji zajmują się także rozmaite organizacje pozarządowe z regionu, w tym zwłaszcza Koła Gospodyń Wiejskich, czy Lokalne Grupy Działania. Na koniec 2020 roku na terenie ONE działało łącznie 42 obiektów noclegowych z 2939 miejscami noclegowymi. Dostępność bazy noclegowej jest jednak bardzo zróżnicowana pomiędzy gminami, a wiele gmin nie posiada żadnego obiektu noclegowego (16 z 35 gmin ONE). Większość gmin nie posiada rozbudowanej sieci dróg i ścieżek rowerowych, a nawet chodników, tylko niektóre JST mają sieć rozwiniętych ścieżek rowerowych, w tym zwłaszcza Bełchatów, Piotrków Trybunalski, Kleszczów, Rząśnia, Sulmierzyce i Wieluń.

Jaka przyszłość?

Koncepcje wodnego zagospodarowania zbiorników obejmują kierunek retencyjny, sportowy oraz wędkarski. Dwa wyrobiska poeksploatacyjne zostaną zrekultywowane w kierunku wodnym, napełnianie wodą wyrobiska końcowego zaplanowano do 2069 roku. W efekcie ma powstać unikatowy krajobraz z dwoma dużymi zbiornikami wodnymi o głębokości około 100 m i łącznej powierzchni 3 972,1 ha (wraz ze strefami plażowymi: Pole „Bełchatów” 1584,8 ha; Pole „Szczerców” 2387,3 ha), a teren wokół zbiorników zostanie zagospodarowany na nowoczesny kompleks wypoczynkowy. Dostępność turystyczna regionu uzależniona jest znacząco od dobrej infrastruktury drogowej. Pomimo dobrej lokalizacji i skomunikowania z zewnątrz na terenie ONE odnotowuje się zły stan techniczny części dróg lokalnych, brak dobrze rozbudowanej sieci komunikacji zbiorowej, niedostosowanie taboru w regionie do osób z niepełnosprawnościami. Są to warunki dostępności turystycznej, które z pewnością wymagają wielu inwestycji. Rozwój potencjału turystycznego wymaga z pewnością rozbudowy oferty noclegowej i gastronomicznej. Do zagospodarowania jest potencjał obiektów takich jak: Hotel Wodnik w miejscowości Słok oraz Ośrodek Sportu i Rekreacji Wawrzkowizna, Dwór Polski.

10

Zdrowy styl życia i troskliwa opieka medyczna

Istota kierunku

KE prowadzi kampanię HealthyLifestyle4All upowszechniającą zdrowy styl życia we wszystkich pokoleniach i grupach społecznych, w celu poprawy zdrowia i dobrostanu Europejczyków. Kampania ta łączy sport i aktywny styl życia z polityką m.in. w dziedzinie zdrowia i żywienia, angażuje społeczeństwo obywatelskie, organizacje pozarządowe, władze krajowe, regionalne i lokalne oraz organy międzynarodowe. Wszystkie zaangażowane strony będą realizować szereg działań służących temu, aby Europejczycy byli bardziej aktywni i zwracali większą uwagę na zdrowie.

Trzy cele kampanii HealthyLifestyle4All, którym mają służyć działania, są następujące:

  • Zwiększanie świadomości w zakresie zdrowego stylu życia we wszystkich pokoleniach.
  • Wspieranie łatwiejszego dostępu do sportu, aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania się, ze szczególnym naciskiem na włączenie społeczne i niedyskryminację w celu dotarcia do grup defaworyzowanych i angażowania ich.
  • Promowanie globalnego podejścia łączącego żywność, zdrowie, dobrostan i sport

w różnych dziedzinach polityki i sektorach. Warunki do aktywnego i zdrowego stylu życia coraz wyraźniej stanowią o atrakcyjność miast

i wyborze miejsca zamieszkania. Styl życia bezpośrednio determinuje zdrowie jednostki, produktywność, a także na zachowania psychospołeczne. Życie w zdrowym środowisku, stwarzającym szanse rozwoju rozmaitych aktywności fizycznych i hobby jest istotnym potencjałem rozwoju współczesnych miast. Wraz z procesem starzenia się społeczeństwa,  szczególnego znaczenia nabiera styl życia w odniesieniu do osób starszych. Wymaga on wielokierunkowego podejścia do opieki dla osób w wieku senioralnym.

Jaki stan?

Obszar Transformacji, podobnie jak cały region, charakteryzuje się niekorzystnymi zmianami struktury wiekowej mieszkańców związanymi ze wzrostem udziału ludności w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku udziału ludności w wieku produkcyjnym. Aktualnie odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym wynosi jedynie 17,7% (łódzkie 17,0%) zaś osób w wieku poprodukcyjnym 22,2% (łódzkie 24,3%). ONE jest zróżnicowany pod względem dostępności do usług ochrony zdrowia. W 2019 roku liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców powiatów piotrkowskiego i pajęczańskiego była jedną z najniższych w województwie łódzkim i wynosiła odpowiednio 4,9 i 6,4 (średnia dla województwa łódzkiego 28,5 lekarzy/10 tys. mieszkańców). Te dwa powiaty charakteryzowały się również najniższą liczba pielęgniarek i położnych na 10 tys. mieszkańców (odpowiednio 8,5 i 21,1) przy średniej dla województwa wynoszącej 55,7. Liczba przychodni lekarskich w gminach ONE waha się od 0-18 (Piotrków Trybunalski) ze średnią ilością 2. Na terenie ONE rozwijane są w ostatnich latach e-usługi zdrowotne, które podnoszą dostępność do usług medycznych. Województwo łódzkie cechuje się nadumieralnością mężczyzn w wieku produkcyjnym, szczególnie na obszarach wiejskich oraz dużą różnicą w długości trwania życia mężczyzn i kobiet. Wskaźnik długości życia w regionie jest najniższy w całym kraju. W 2019 r. mężczyźni w regionie żyli 72,5 lat (Polska 74,1 lat) a kobiety 81,0 lat (Polska 81,8 lat). Wśród 25 powiatów Polski o najkrótszym trwaniu życia mężczyzn, aż 7 jest z województwa łódzkiego (z ONE: Piotrków Trybunalski, pow. piotrkowski, radomszczański). Problemy zdrowotne mieszkańców regionu w wieku produkcyjnym przekładają się niekorzystnie na rynek pracy. Problemy te dotyczą zwłaszcza osób powyżej 50. roku życia, wśród których aż 83% cierpi przynajmniej na jedną chorobę przewlekłą. W związku ze zmianami klimatu odnotowuje się wzrost liczby dni upalnych z temperaturą powyżej 30°C. Osoby wrażliwe w tym zwłaszcza dzieci i osoby starsze a także przewlekle chorzy gorzej aklimatyzują się do tak wysokich temperatur.

Jaka przyszłość?

Prognozy demograficzne GUS wskazują na niekorzystną sytuację dla ONE, związaną z pogłębianiem się procesu starzeniem się społeczeństwa. Zgodnie z tymi szacunkami, w 2030 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie 46 osób w wieku poprodukcyjnym (łódzkie 49). Najgorsza sytuacja z wartościami przekraczającymi średnią wojewódzką prognozowana jest w Bełchatowie (57), Radomsku (56), Wieluniu (55) i Piotrkowie Trybunalskim (52). Warto także zwrócić uwagę na sytuację Bełchatowa, który w perspektywie lat 2010-2030 odnotuje największe negatywne zmiany w tym zakresie, tj. ogromny skok z najniższej wartości ONE wynoszącej 13 osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym do najwyższej wynoszącej 57 osób w wieku produkcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Gminy ONE powinny zadbać o ograniczenie niedogodności i stresu klimatycznego wywoływanego przez tak zwaną miejską wyspę ciepła, w wyniku wzrostu ilości dni upalnych, w tym ekstremalnych warunków pogodowych, m.in. poprzez zwiększanie udziału terenu zieleni i wprowadzanie błękitno zielonej infrastruktury. Kluczowy jest rozwój usług medycznych dla osób starszych, w tym poprawa dostępności do usług poprzez rozwój e-medycyny. Ponadto wody termalne w Kleszczowie (złoże Kleszczów GT-1) są dużym potencjałem w regionie dla rozwoju turystyki rehabilitacyjnej.

11

Zeroemisyjna komunikacja i zrównoważona mobilność

Istota kierunku

Dostępność komunikacyjna oraz zrównoważona mobilność oparta o ruch pieszy, rowerowy i komunikacje publiczną wyznacza nowe trendy w rozwoju jednostek lokalnych. W transporcie, w którym komunikacja publiczna ma przyjąć rolę lidera zmian stawia się na transport niskoemisyjny/zeroemisyjny. Standardy polityki klimatyczno-energetycznej UE wyznaczają nowe uwarunkowania w tym zakresie. Bardziej rygorystyczne normy emisji CO2 dla transportu przyspieszą przejście na mobilność bezemisyjną dzięki wymogowi zmniejszenia średnich emisji z nowych samochodów o 55% od 2030 roku i o 100% od 2035 roku w porównaniu z poziomami z 2021 roku. W rezultacie wszystkie nowe samochody rejestrowane od 2035 roku będą bezemisyjne. Zmienione rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych nałoży na państwa członkowskie wymóg zwiększenia zdolności ładowania proporcjonalnie do sprzedaży samochodów bezemisyjnych oraz wymóg instalacji punktów ładowania i tankowania na głównych autostradach w regularnych odstępach.

Jaki stan?

Publiczny transport zbiorowy ONE oparty jest przede wszystkim na komunikacji autobusowej. Główni przewoźnicy to PKS Bełchatów, PKS Radomsko i PKS Wieluń oraz uzupełniająco przewoźnicy prywatni (BUS), a także pracownicze linie autobusowe Kopalni Bełchatów. Regionalne połączenia kolejowe realizuje Polregio (m.in. Częstochowa, Koluszki, Łódź, Piotrków Trybunalski, Radomsko, Wieluń, Tarnowskie Góry) oraz Łódzka Kolej Aglomeracyjna (Łódź, Piotrków Trybunalski, Radomsko). Według ostatnich dostępnych danych dotyczących dojazdów do pracy, w 2016 roku do pracy w gm. Kleszczów, gdzie usytuowany jest kompleks górniczo-energetyczny Bełchatów dojeżdżało 14,1 tys. osób. Łącznie z 35 gmin ONE 93,8% wszystkich dojazdów do pracy kierowanych było do gminy Kleszczów. Najbardziej intensywne dojazdy do pracy odnotowano z gmin powiatów bełchatowskiego i pajęczańskiego oraz północno-zachodnich gmin powiatu radomszczańskiego, miasta Piotrkowa Trybunalskiego i zachodnich gmin powiatu piotrkowskiego. W zakresie dostępności transportowej najsłabiej rozwiniętą infrastrukturę drogową charakteryzują się gminy: Rusiec, Szczerców oraz Działoszyn. W przypadku dostępności publicznego transportu zbiorowego najgorsze wyniki obserwowane są w centralnej i południowej część ONE. M. Bełchatów charakteryzuje niedobór liczby obsługiwanych kierunków (w stosunku do rangi ośrodka w strukturze osadniczej). Ponadto Działoszyn i Pajęczno wymagają wsparcia w zakresie powiązań o charakterze subregionalnym z Częstochowy. Niskoemisyjna infrastruktura komunikacyjna jest na wczesnym etapie rozwoju. Rząśnia oraz Sulmierzyce posiadają opracowane strategie w zakresie elektromobilności. Stan taboru autobusowego obsługującego ONE jest niezadowalający. Najwyższe normy EURO 6, bądź EEV spełniają jedynie trzy pojazdy elektryczne MZK Bełchatów oraz osiem pojazdów MPK Radomsko (w tym cztery hybrydowe). W zakresie ładowania pojazdów elektrycznych publiczne stacje ładowania funkcjonują w okolicach miast: Bełchatów, Piotrków Trybunalski i Radomsko oraz w gm. Kleszczów (Rogowiec).

Jaka przyszłość?

Istnieje konieczność dekarbonizacji systemu transportowego i zmniejszanie wykluczenia transportowego oraz wdrożenie nowoczesnych usług cyfrowych poprawiających jakość komunikacji i bezpieczeństwa ruchu (terminale intermodalne umożliwiające rozwój funkcji logistycznych oraz rozwój infrastruktury teleinformatycznej, gwarantującej wsparcie cyfrowe procesów oraz systemów monitorowania). Przygotowana jest „Strategia elektromobilności dla Miasta Bełchatowa na lata 2020-2036”. W ramach programu inwestycji dworcowych na terenie województwa łódzkiego realizowanych jest dziesięć inwestycji na łączną kwotę 75 mln zł, w tym z terenu ONE projekt dotyczy inwestycji w Gorzkowicach. Ponadto w ramach tzw. programu przystankowego przygotowywana jest inwestycja nowych i zmodernizowanych przystanków na łączną kwotę 47 mln zł. Rozwój połączeń kolejowych realizowany będzie w ramach projektów zgłoszonych do programu Kolej Plus. W ramach dofinansowania inwestycji na kwotę 1 miliarda 250 milionów złotych powstać ma trasa łącząca linię kolejową nr 131 Chorzew –Siemkowice z linią kolejową nr 181 Wieluń. Zaplanowano także zmodernizowanie i zelektryfikowanie linii kolejowej nr 24 na odcinku Piotrków Trybunalski – Bełchatów z wydłużeniem do Bogumiłowa.

12

Zaawansowana logistyka i centra usług wspólnych

Istota kierunku

ONE znajduje się w zasięgu bezpośredniego oddziaływania Korytarza Bazowej Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) Morze Bałtyckie – Morze Adriatyckie poprzez przebieg przez jego zach. część linii kolejowej CE65 (Gdynia – Gdańsk – Bydgoszcz – Zduńska Wola – Katowice – Zwardoń) oraz realizowanego odcinka autostrady A1, który zapewni dobrą dostępność w relacji płn.-płd. wschodniej części Obszaru Transformacji. Dodatkowo w ramach sieci TEN-T przez płn.-wsch. i płn.-zach. Część ONE swój przebieg mają krótkie odcinki drogi ekspresowej S8 zapewniające dobre powiązanie z Warszawą oraz Wrocławiem. Pozostałą sieć infrastruktury drogowej tworzą drogi krajowe nr 12, 42, 43, 45, 74, 91 zapewniające dobrą dostępność zewnętrzną, a także trzynaście dróg wojewódzkich. Ponadto przez ONE przebiegają linie kolejowe dedykowane obsłudze towarowej i nie obsługujące regularnych przewozów pasażerskich. Zauważyć należy, że rosnące znaczenie województwa łódzkiego na mapach kolejowych połączeń intermodalnych skłania operatorów logistycznych do inwestycji na tym terenie.

Jaki stan?

Branża logistyczna prężnie się rozwija i może stać się jedną z szans rozwojowych tego obszaru. W Łódzkiem funkcjonuje 6 terminali drogowo-kolejowych (w tym obiekty uwzględnione w sieci TEN-T) oferujących rozbudowaną siatkę regularnych połączeń intermodalnych europejskich i międzykontynentalnych. Wzrastające wielkości wykonanych przeładunków prowadzą do wyczerpania przepustowości terminali intermodalnych, co może stanowić barierę infrastrukturalną dla dalszego rozwoju intermodalnego transportu towarowego w województwie. Ponadto barierą w rozwoju jest ograniczona przepustowość linii kolejowych prowadzących do terminali kontenerowych, a także infrastruktura „ostatniej mili”. W oparciu o potencjał związany z koncentracją usług logistycznych (w tym obiektów magazynowych multitenant i build-to-suit), lokalizacją terminali intermodalnych oraz nasyceniem w pozostałą infrastrukturę transportową dla obsługi łańcuchów logistycznych i dystrybucji towarów, w województwie można wyróżnić 3 strategiczne rejony koncentracji funkcji logistycznych z czego na obszarze transformacji znajduje się jeden z nich – Piotrków Trybunalski – Radomsko. Jednak mimo dużej dynamiki inwestycyjnej ogromny popyt na usługi logistyczne sprawia, że w dalszej perspektywie problemem Łódzkiego, w tym regionu bełchatowskiego może być sprostanie wysokiemu zainteresowaniu powierzchniami magazynowymi.

Jaka przyszłość?

Z uwagi na centralną lokalizację regionu branża logistyczna ma potencjał ważnego sektora dla gospodarki ONE. Położenie województwa łódzkiego na skrzyżowaniu szlaków transportowych, w tym w obszarze korytarza Bałtyk – Adriatyk, to szansa na dalszy, stopniowy rozwój całego regionu. Integracja różnych środków transportu – drogowego, kolejowego i lotniczego – jest wciąż w sferze planowania. Potencjał inwestycyjny jest bardzo duży, bo województwo łódzkie jest jedną z destynacji Nowego Jedwabnego Szlaku, a także węzłem transportowym dla ładunków jadących z polskich portów morskich. W województwie łódzkim istnieją dogodne warunki do rozwoju usług logistycznych (spedycyjnych, transportowych, magazynowych), co dodatkowo zwiększy się poprzez domknięcie obwodnicy autostradowej Łodzi w 2023 r. Zrealizowane bądź realizowane inwestycje firm z branży logistycznej i e-commerce oraz powiązane z tym przedsięwzięcia magazynowe i terminalowe, powodują, że województwo łódzkie może stać się polskim centrum dystrybucyjnym, do czego aspiruje od wielu lat. Na początku lutego br. Polska Grupa Energetyczna (PGE) i jej spółka zależna Betrans oraz PKP Cargo Terminale (spółka zależna PKP Cargo) podpisały list intencyjny dotyczący współpracy przy powołaniu Konsorcjum Transportu Kombinowanego (KTK) przy planowanym terminalu multimodalnym w Karsznicach (pow. zduńskowolski). Dobra dostępność komunikacyjna ONE stanowi o atrakcyjności dla ulokowania centrów usług wspólnych. Zauważyć należy, że podstawowe warunki inwestycji branży nowoczesnych usług dla biznesu to: dostępność wykwalifikowanych pracowników; koszty pracy; dostępność (nowoczesnej) powierzchni biurowej; dostępność wsparcia inwestycji (SSE, instytucje otoczenia biznesu); rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej, w tym zwłaszcza sieci światłowodowych. Rozwój wysokospecjalistycznych usług jako centra usług wspólnych pozwoliłoby na stworzenie atrakcyjnej oferty pracy dla osób dobrze wykształconych, dla których oferta pracy jest dziś stosunkowo słabo rozwinięta. Dla przyciągnięcia inwestorów i dywersyfikacji gospodarki niezbędny będzie dalszy rozwój stref inwestycyjnych. Już dziś na ONE działa 9 podstref ŁSSE oraz 5 stref samorządowych. Niezbędny będzie dalszy rozwój takich stref, które mogą przyciągać potencjalnych inwestorów. Konieczne będzie również zwiększanie nakładów na innowacyjność i sferę B+R, szczególnie w obszarze regionalnych inteligentnych specjalizacji.