Od węgla do przyszłości

O wycofaniu się z produkcji energii z węgla i równoczesnym wzmocnieniu struktury gospodarczej w regionach dotkniętych przemianami przemysłowymi zadecydował pakiet legislacyjny rządu federalnego. Towarzyszy mu porozumienie na szczeblu federalnym z krajami związkowymi w sprawie realizacji inwestycji. Dodatkowo pomoc strukturalną dla terenów,
w których znajdują się elektrownie na węgiel kamienny określa umowa administracyjna. Rekompensaty dla operatorów kopalń węgla brunatnego za ich zamknięcia reguluje odrębna umowa. Już po roku obowiązywania „Ustawy o inwestycjach w regionach węglowych” widać dodatni bilans wprowadzonych zmian.

Pakiet legislacyjny dla wszystkich grup społecznych
Ustawy: o wycofaniu węgla i o wzmocnieniu strukturalnym są wynikiem długich negocjacji ze wszystkimi grupami społecznymi, których dotyczy wycofanie z energetyki węglowej. Jest to historyczne osiągnięcie biorąc pod uwagę równoczesne odchodzenie od korzystania z energii jądrowej.
Ustawa o wycofaniu węgla przewiduje stopniowe ograniczanie energetyki węglowej i całkowite jej zaprzestanie najpóźniej do końca 2038 r. Oznacza to, że do roku 2022 udział zarówno węgla kamiennego, jak i brunatnego w produkcji energii elektrycznej zmniejszy się do około 15 GW. Do 2030 r. planowane są dalsze działania zmierzające do zmniejszenia mocy elektrowni opalanych węglem kamiennym do ok. 8 GW i węgla brunatnego do 9 GW.

Wsparcie zmian strukturalnych
Do 2038 roku rząd federalny chce wesprzeć kwotą 40 mld euro zmiany strukturalne obszarów węglowych pozwalające przekształcić je w regiony perspektywiczne. Porozumienie w sprawie realizacji ustawy inwestycyjnej między rządem federalnym a krajami związkowymi Brandenburgia, Nadrenia Północna-Westfalia, Saksonia-Anhalt i Wolne Państwo Saksonia umożliwia realizację projektów w regionach węglowych i wydatkowanie udostępnionych środków budżetowych.

Pierwszy program finansowania transformacji ekologicznej
W listopadzie 2020 r. rząd federalny uruchomił program finansowania transformacji ekologicznej w rejonach występowania węgla brunatnego. Wspiera on gminne projekty modelowe, które mają pomóc w realizacji celów zrównoważonego rozwoju ekologicznego (KoMoNa). Program KoMoNa skierowany jest do gmin dotkniętych problemami społecznymi oraz innych interesariuszy, takich jak lokalne uczelnie i firmy. Skupia się na działaniach inwestycyjnych, takich jak bliskie naturze projektowanie terenów i zbiorników wodnych.
Wspierane są również projekty z zakresu turystyki przyjaznej środowisku (zrównoważonej) lub sprawiedliwości ekologicznej realizowane na terenie miast. Ponadto dofinansowane zostaną działania koncepcyjne, przyczyniające się do realizacji Niemieckiej Strategii Zrównoważonego Rozwoju, takie jak gminne koncepcje zrównoważonego rozwoju, stanowiska pracy do zarządzania zrównoważonym rozwojem w gminie, pomysły na projekty dotyczące sieciowania oraz wzmacniające zaangażowanie obywatelskie.
Finansowane mogą być również pozaszkolne projekty edukacyjne i kulturalne koncentrujące się na umacnianiu świadomości i zaangażowania młodzieży, w dziedzinie nauki obywatelskiej lub konkursów i kampanii związanych ze zrównoważonym rozwojem.

Pomoc strukturalna dla obszarów wydobycia węgla kamiennego
Rząd federalny i zainteresowane kraje związkowe podpisały w 10 sierpnia 2021 r. porozumienie administracyjne dotyczące przekształceń w regionach eksploatacji węgla kamiennego. Reguluje ono szczegóły przyznawania pomocy strukturalnej w rozumieniu rozdziału 2. „Ustawy
o inwestycjach w regionach węglowych”. Porozumienie przewiduje wsparcie dla strukturalnie słabych regionów wydobycia węgla kamiennego w Dolnej Saksonii, Meklemburgii-Pomorzu Przednim, Nadrenii Północnej-Westfalii i Kraju Saary, jak również dla byłych regionów wydobycia węgla brunatnego w Helmstedt i Altenburger Land. Do 2038 roku na ten cel przeznaczono łącznie 1,09 mld euro. Rząd federalny przeznaczył już środki na jego realizację w budżecie na 2021 rok.

Dodatni bilans ustawy o inwestycjach w regionach węglowych
Wstępne sprawozdanie dotyczące stanu wdrożenia ustawy o inwestycjach w regionach węglowych z 3 listopada 2021 r. wskazuje, że wdrażanie wsparcia rządu federalnego rozpoczęło się pomyślnie. W ramach pomocy finansowej złożono i potwierdzono do końca sierpnia 2021 r. łącznie 175 projektów o wartości 3,01 mld euro. Ponadto komisja koordynacyjna rządu federalnego i krajów związkowych zaakceptowała 77 działań o wartości 16,30 mld euro.
Dzięki środkom z ustawy o inwestycjach w regionach węglowych oraz własnym środkom budżetowym ministerstw, w regionach węglowych powstało już 2.140 miejsc pracy.

Stopniowe wycofywanie się z produkcji energii elektrycznej z węgla kamiennego
W okresie do 2027 roku elektrownie na węgiel kamienny mają być likwidowane w drodze przetargów, za co ich operatorzy otrzymają rekompensatę finansową. System rekompensat dla elektrowni opalanych węglem kamiennym został zatwierdzony przez Komisję Europejską, która tym samym potwierdziła zgodność niemieckiego systemu przetargowego z wymogami prawa
o pomocy państwa i europejskiego rynku wewnętrznego.
Kwoty maksymalne zostały ustalone dla lat docelowych 2024-2026. Aby zachęcić operatorów do jak najszybszej likwidacji elektrowni, kwoty te mają charakter degresywny. Jeśli do 2024 roku zdefiniowana ścieżka wycofywania się z rynku nie zostanie osiągnięta, elektrownie zostaną wyłączone z mocy prawa. Ta sama procedura zostanie zastosowana dla zamknięć planowanych po roku 2028, kiedy przestaną być wypłacane rekompensaty finansowe.
Ustalenia te w pewnym stopniu uwzględniają oczekiwania operatorów elektrowni, w tym wielu zakładów komunalnych, posiadających na ogół nowe, wydajne elektrownie o długim okresie amortyzacji. Z tego powodu wprowadzono nowy program finansowania wytwarzania
i wykorzystywania ciepła o zerowej emisji gazów cieplarnianych.
Ustawa o wycofaniu węgla przewiduje upoważnienia do wprowadzenia ulg w cenach energii elektrycznej. Po pierwsze – zezwolenie na dotacje dla przedsiębiorstw wytwarzających energię elektryczną po wysokich kosztach i konkurujących z jej dostawcami na rynku międzynarodowym, jako rekompensata za dodatkowe koszty energii elektrycznej wynikające ze stopniowego wycofywania węgla. Po drugie – upoważnienie w ustawie o przemyśle energetycznym do federalnej dotacji na opłaty za sieć przesyłową.

Wycofywanie się z produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego
Regulacje prawne dotyczące ograniczenia i wycofywania się z energetyki opartej na węglu brunatnym obejmują:

• obowiązkowe dane dotyczące likwidacji wszystkich elektrowni opalanych węglem brunatnym,
• podstawę prawną do uzyskania prawa do odszkodowania,
• indywidualne tryby wypłat,
• podstawę prawną upoważnienia do zawarcia umowy o charakterze publicznoprawnym z operatorami elektrowni i kopalni odkrywkowych.

W dniu 13 stycznia 2021 r. Bundestag zatwierdził umowę zawartą przez rząd federalny

z operatorami węgla brunatnego. Przewiduje ona rekompensaty dla operatorów elektrowni na węgiel brunatny za wcześniejsze zamknięcie bloków elektrowni w wysokości 4,35 mld euro. Jej celem było znalezienie rozwiązania kompromisowego satysfakującego wszystkie strony, uwzględniającego redukcję gazów cieplarnianych i zgodę społeczną na wycofywania węgla. Postanowienia umowne i wypłaty odszkodowań podlegają zatwierdzeniu przez Komisję Europejską na podstawie prawa o pomocy publicznej.

Umowa publiczno-prawna o ograniczeniu i zakończeniu produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego w Niemczech została podpisana 10 lutego 2021 r. Stronami umowy są Republika Federalna Niemiec i operatorzy dużych elektrowni opalanych węglem brunatnym.

Wzmocnienie skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej
W celu zapewnienia dostaw ciepła okres obowiązywania ustawy o kogeneracji będzie przedłużony
i nowelizowany do końca 2029 r. Od 2023 r. podstawowa dotacja dla dużych elektrociepłowni (CHP) zostanie zwiększona o 0,5 centa za KWh. Premia za odstąpienie od węgla będzie ustalana
w zależności od wieku elektrowni:

• elektrownie oddane do użytku po roku 1984 uzyskają znacznie wyższą premię za odstąpienie od węgla;
• starsze elektrownie otrzymają niższą premię,
• bardzo stare elektrownie, oddane do użytku przed rokiem 1975, nie otrzymają premii.

Wysokość premii za odstąpienie od węgla zmniejsza się z każdym rokiem, co stanowi zachętę do wcześniejszego wyłączania elektrowni. Zakłady posiadające decyzję wstępną obowiązuje stary stan prawny. Dla zachowania bezpieczeństwa energetycznego zwiększono wielkość dotacji z 1,5 do 1,8 mld euro rocznie, chociaż w najbliższym czasie nie przewiduje się wykorzystania górnego limitu.

Zapewnienie dostaw energii
Trwałe i opłacalne zapewnienie dostaw energii, nawet w okresie ograniczania i wygaszania energetyki węglowej, jest kluczowym celem ustawy ponieważ Niemcy jednocześnie wycofują się
z produkcji energii jądrowej. Ustawa przewiduje więc szczególne środki ostrożności:

• Wpływ stopniowej likwidacji elektrowni węglowych na bezpieczeństwo dostaw będzie poddawany regularnym przeglądom. W latach 2026, 2029 i 2032 rząd niemiecki zbada, czy terminy likwidacji elektrowni zaplanowane po roku 2030 będzie można przyspieszyć o trzy lata. Wtedy Niemcy mogłyby ostatecznie wycofać się z energetyki węglowej już w 2035 roku. W perspektywie średnioterminowej węgiel ma być całkowicie zastąpiony przez odnawialne źródła energii, co reguluje ustawa o odnawialnych źródłach energii.
• Regularnie analizowany jest również wpływ transformacji energetycznej na ceny energii elektrycznej. W zależności od wyników przeglądów udzielane są zezwolenia na ulgi dla prywatnych i komercyjnych odbiorców energii elektrycznej. Od 2023 r. ze środków budżetowych może być wypłacana coroczna dopłata do kosztów sieci, aby odciążyć ceny energii elektrycznej. Od 2023 r. przedsiębiorstwa energochłonne, konkurujące na rynkach międzynarodowych, mogą otrzymać dotację do wzrostu giełdowej ceny energii elektrycznej wynikającej z redukcji węgla.

Anulowanie praw do emisji, rekompensaty dla pracowników
Rząd niemiecki zobowiązuje się do umorzenia certyfikatów CO2 wydawanych w związku
z dodatkowymi redukcjami emisji wynikających z zamknięcia elektrowni.
Pracownicy poniżej 59 roku życia, którzy stracą pracę w elektrowni lub kopalni odkrywkowej
w wyniku wycofywania węgla, mogą otrzymać dodatek wyrównawczy w formie emerytury pomostowej, wypłacany przez maksymalnie pięć lat do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. Przewidziane są również rekompensaty dla osób otrzymujących niższe świadczenia emerytalne
z powodu wcześniejszego przejścia na emeryturę.

Pomoc dla zrównoważonej gospodarki
Ustawa o wzmocnieniu strukturalnym regionów węglowych wyznacza wiążące ramy prawne dla wsparcia polityki strukturalnej regionów, których dotyczy transformacja energetyczna. Jej celem jest stworzenie nowych możliwości dla zrównoważonej gospodarki w powiązaniu z tworzeniem stanowisk pracy dla pracowników o wysokich kwalifikacjach.
Ustawa zapewnia pomoc finansową na inwestycje i dalsze działania do 2038 r., czyli do daty zakończenia wycofania węgla. Do tego czasu obszary wydobycia węgla brunatnego otrzymają od rządu federalnego pomoc finansową w wysokości do 14 mld euro na inwestycje o szczególnym znaczeniu. Środki te są podzielone następująco: 43% dla Zagłębia Łużyckiego, 37% dla Zagłębia Reńskiego i 20% dla zagłębi w środkowych Niemczech. Mogą one zostać wykorzystane przez kraje związkowe na inwestycje w infrastrukturę związaną z działalnością gospodarczą i lokalnym transportem publicznym, a także w infrastrukturę szerokopasmowego Internetu mobilnego oraz ochronę środowiska i kształtowanie krajobrazu.

Udział własny krajów związkowych
Kraje związkowe biorą udział w finansowaniu zgodnie z wymogami ustawy zasadniczej. Wzorem polityki regionalnej UE, pomoc finansowa podzielona jest na kilkuletnie okresy finansowania. Rząd federalny jest uprawniony i zobowiązany do regularnej kontroli wykorzystania środków przez kraje związkowe.
Dofinansowanie w wysokości miliarda euro mogą otrzymać lokalizacje elektrowni na węgiel kamienny posiadające słabo rozwiniętą infrastrukturę oraz dawny obszar wydobycia węgla brunatnego w Helmstedt i w powiecie Altenburger Land. O dofinansowanie mogą ubiegać się również obszary wydobycia węgla brunatnego znajdujące się w następujących miastach: Wilhelmshaven, Unna, Hamm, Herne, Duisburg, Gelsenkirchen, Rostock, Saarlouis i Saarbrücken.

Wsparcie bezpośrednie rządu federalnego
W Weißwasser (Górne Łużyce) otwarto filię Federalnego Urzędu Kontroli Eksportu. Jest to przykład przyszłościowej deinstytucjonalizacji w rozumieniu ustawy o wzmocnieniu strukturalnym. Urząd jest odpowiedzialny za rozpatrywanie wniosków o dotacje, na przykład na modernizację systemów grzewczych. W ostatnim czasie bardzo wzrosło zainteresowanie wymianą starych pieców i kotłów. Przewiduje się, że będzie się ono utrzymywać ze względu na dużą liczbę systemów wymagających modernizacji. Nowe urządzenia charakteryzują się wyższą efektywnością energetyczną i pozwalają obniżyć koszty ogrzewania, co stanowi dodatkową zachętę do skorzystania z dotacji.
Rząd federalny, przeznaczając 26 miliardów euro na inwestycje, wspiera bezpośrednio regiony objęte transformacją energetyczną. Są one przewidziane na rozbudowę infrastruktury transportu kolejowego i drogowego, a także na wsparcie dla istniejących jednostek naukowych oraz tworzenie nowych. Ponadto rząd federalny znacząco rozszerzy swoje programy finansowania i podejmie działania wspierające politykę energetyczną. Relokacja (deinstytucjonalizacja) obiektów federalnych do 2028 r. zapewni ok. 5 tys. miejsc pracy.

Przyspieszenie planowania i regiony modelowe
W pierwszej kolejności będą realizowane projekty priorytetowe wybrane przez kraje związkowe
w ścisłym porozumieniu z zainteresowanymi ministerstwami federalnymi. Planowane są również działania w celu przyspieszenie planowania.
Ponadto rząd niemiecki będzie promował regiony wydobycia węgla brunatnego jako modelowe regiony transformacji energetycznej podkreślając ich zrównoważony rozwój, efektywność wykorzystania zasobów oraz ich neutralność pod względem emisji gazów cieplarnianych.

Fundusze Unii Europejskiej na transformację energetyczną
Komisja Europejska chce przeznaczyć fundusze na transformację energetyczną przewidzianą
w Europejskim Zielonym Ładzie zakładając, że plany z nią związane znajdą się w przyszłych ramach finansowych UE na lata 2021-2027. Inicjatywy Komisji Europejskiej dotyczące ochrony klimatu mają zapewnić miejsca pracy poprzez wprowadzanie innowacji i nowych, czystych technologii.
Z odrębnego funduszu przejściowego mają skorzystać między innymi regiony, dla których transformacja energetyczna będzie szczególnie trudna, w tym niemieckie regiony węglowe, takie jak Łużyce czy Nadrenia.

Źródło: komunikat prasowy Rządu Republiki Federalnej Niemiec
www.bundesregierung.de