Transformacja Bottrop, czyli jak ważne są lokalne władze

Sektor górniczy na początku lat 50. XX w. dawał zatrudnienie około 500 tys. osobom w Zagłębiu Ruhry (Niemcy). Dziś nie działa tam już żadna kopalnia, a ostatnią zamknięto w 2018 r. w Bottrop. Liczące 117 tys. mieszkańców miasto jest uznawane za jeden z dwóch najlepszych przykładów na udaną transformację. Jego przykład dowodzi, jak ważna jest w tym procesie współpraca różnych interesariuszy oraz jakie znacznie ma zaangażowanie lokalnej władzy.

Bottrop wygrywa konkurs 

Choć transformacja w Bottrop zaczęła się w latach 90. XX wieku, przełom nastąpił kilkanaście lat później. W 2007 r. niemieckie władze federalne ogłosiły, że do końca roku 2018 zamkną wszystkie kopalnie węgla kamiennego w Zagłębiu Ruhry. Dwa lata później Grupa Inicjatywna Ruhry (Initiativkreis Ruhr), zrzeszająca 68 przedsiębiorstw, ogłosiła konkurs dla miast na najbardziej innowacyjny program przekształceń strukturalnych, spełniający wymóg zrównoważonego rozwoju. Kolejnym warunkiem konkursowym był obowiązek przekazania swoich doświadczeń z wdrażania programu pozostałym dwudziestu ośrodkom miejskim w regionie. Zwycięstwo w konkursie odniósł Bottrop.

Już wcześniej w mieście obowiązywał program zarządzania użytkowaniem energii w budynkach publicznych. W urzędzie miasta istniało stanowisko menedżera ds. użytkowania energii, ponieważ zdawano sobie sprawę z niezbędności wprowadzania zmian w tym obszarze. Konkurs udało się wygrać w dużej mierze dzięki kompetencjom i zaangażowaniu urzędników, którzy przygotowali liczącą 1300 stron strategię, zapewniającą Bottrop przepustkę do miana najbardziej innowacyjnego miasta w Zagłębiu Ruhry.

Istotną rolę odegrał też burmistrz Bernd Tischler, który był liderem procesu. Wykazał się nie tylko determinacją, szczególnie podczas przygotowania projektu na konkurs, lecz także – dzięki swojej charyzmie i autorytetowi – pozyskał poparcie z innych kręgów lokalnych interesariuszy. Przedstawiona w konkursie wizja zakładała przemiany na powierzchni 25 km², zamieszkiwanej przez 70 tys. osób. Obszar ten pełnił funkcje mieszkalne (12,5 tys. budynków), a także biznesowe
i przemysłowe. Opracowano dla niego plan generalny zawierający analizę potrzeb społecznych, strukturalnych i energetycznych oraz źródła finansowania pozwalające przekształcić teren transformacji w miejsce przyjazne mieszkańcom miasta.

Zrealizowane działania

Zasadniczym celem procesu było obniżenie do 2020 r. – czyli w ciągu dekady – emisji dwutlenku węgla o 50% przy wykorzystaniu innowacyjnych technologii. Początkowo zgłoszono sto projektów
w tym zakresie, ale ostatecznie ich liczba przekroczyła trzysta pięćdziesiąt.

Koncepcja przemiany w innowacyjne miasto zakładała następujące działania:

• w obszarze miejskim: zakładanie instalacji fotowoltaicznych na dachach budynków i ekranach akustycznych oraz instalowanie ledowego oświetlenia ulicznego;
• w obszarze energetyki: zorganizowanie systemu informacji i doradztwa w zakresie efektywności energetycznej, wykorzystanie oczyszczalni ścieków do produkcji energii elektrycznej, odzyskiwanie ciepła wód geotermalnych; 
• w obszarze mieszkalnictwa: przeprowadzenie badania termiczności budynków, poprawa termiczności budynków z lat 50., 60. i 70. XX w., budowa modelowych domów o najlepszych parametrach w zakresie zapotrzebowania na energię; 
• w obszarze transportu: budowa infrastruktury ładowania dla pojazdów o napędzie elektrycznym, upowszechnianie inicjatyw współdzielenia samochodów elektrycznych, wprowadzenie autobusów napędzanych ogniwami paliwowymi; 
• w obszarze przemysłu: wykorzystywanie energii ze źródeł solarnych w procesach produkcyjnych. 

Do 2019 r. zrealizowano lub rozpoczęto realizację niemal 200 projektów o wartości ok. 290 mln euro przede wszystkim w obszarze mieszkalnictwa, energetyki, komunikacji i infrastruktury przemysłowej. Były to zarówno proste działania, takie jak zakładanie ogrodów sąsiedzkich czy budowa ścieżek rowerowych, ale również większe zadania, na przykład polegające na zapewnieniu zakładowi metalurgicznemu samowystarczalności energetycznej poprzez montaż systemu paneli fotowoltaicznych.

Efektywność energetyczna na medal 

Warto też odnotować sukces termomodernizacji, jaki osiągnięto dzięki Centrum Informacji
i Doradztwa (Zentrum für Information und Beratung), miejskiej jednostce administracyjnej. Przed rozpoczęciem projektu bardzo niewiele budynków było poddanych modernizacji energetycznej. Mieszkańcy Bottrop nie byli świadomi zalet termodernizacji, ani nie posiadali środków finansowych na wykonanie prac związanych z dociepleniem swoich domów i mieszkań.

W 2015 r. przeprowadzono ponad 3000 audytów energetycznych dla około 30% nieruchomości
w mieście. Wykonano kompleksową analizę budynków, wskazując na różne możliwości oszczędzania energii. Określono również zakres prac modernizacyjnych, mających wpływ na zmniejszenie zapotrzebowania na energię oraz podano wyliczenia przyszłych oszczędności. Ponad połowa mieszkańców (56%) wdrożyła rozwiązania zwiększające efektywność energetyczną. Tempo termodernizacji w Bottrop było trzy razy większe niż w innych regionach Niemiec, między innymi dzięki wsparciu finansowemu i udzielanym dotacjom. 

Początkowo nie wykazywano większego zainteresowania termomodernizacją. Jednym z powodów tego zjawiska był brak identyfikacji mieszkańców miasta z procesem transformacji. Władze uznały, że wystarczy ich poinformować o przebiegu zmian oraz korzyściach z nich płynących. W ten sposób stworzono barierę utrudniającą utożsamianie się obywateli z wizją zmian i projektów. Co więcej, sposób ich prezentacji był zbyt profesjonalny i nie trafiał do szerokiej opinii publicznej, zwłaszcza do szeregowych pracowników kopalni, głównych oponentów transformacji. Obawiano się również, że wykorzystanie najnowszych technologii, zwłaszcza w renowacji budynków, będzie zbyt drogie dla budżetu przeciętnego gospodarstwa domowego. Jednak z czasem mieszkańców udało się przekonać do proponowanych rozwiązań, również dzięki wysiłkom wyżej wspomnianego Centrum.

Niezbędna jest współpraca

Kluczową rolę dla sprawnego przebiegu projektu odegrała utworzona w tym celu spółka „Innowacyjne miasto”, której działalność nie ograniczała się do koordynowania działań różnych podmiotów, lecz także ułatwiała współpracę urzędników ze środowiskami biznesowymi. Pełniła ona również rolę mediatora, gdy pojawiały się jakieś przeszkody czy konflikty. 

Wprowadzono rozwiązanie w postaci piątkowych spotkań, na które zapraszano władze miasta, przedstawicieli administracji publicznej, liderów projektów i przedstawicieli firm zaangażowanych
w ich realizację. Organizowano również cykliczne spotkania zespołów roboczych i doradców. W ten sposób osiągnięto stały i szybki przepływ informacji i oraz przyspieszenie działań projektowych.

Najważniejszym elementem struktury zarządzania był jednak komitet sterujący, w skład której wchodzili przedstawiciele Grupy Inicjatywnej Zagłębia Ruhry i miejscy urzędnicy.

Kluczową rolę w inicjowaniu zmian i ich realizacji odgrywały władze polityczne i administracyjne miasta Bottrop. Nawet przy znacznym zaangażowaniu lokalnych interesariuszy trudno byłoby sobie wyobrazić sukces transformacji.